Nieprawidłowe posunięcia w szachach

Szachy to fascynująca gra, w którą grają ludzie w każdym wieku na całym świecie. W magicznym świecie szachów istnieją jednak pewne ścisłe zasady, których należy przestrzegać.

Dzisiaj dowiemy się m.in. co sprawia, że dane posunięcie w szachach jest nieprawidłowe, co zrobić, gdy wykona je nasz przeciwnik oraz jakie są konsekwencje takich posunięć w oficjalnych turniejach szachowych. Zaczynajmy!

Oto, co musisz wiedzieć o nieprawidłowych posunięciach w szachach.

Czym jest nieprawidłowe posunięcie w szachach?

Nieprawidłowe posunięcie w szachach ma miejsce wtedy, gdy zawodnik rusza bierkę w taki sposób, który narusza oficjalne zasady gry, określone i zatwierdzone przez Międzynarodową Federację Szachową (FIDE).

Przykładem może być postawienie króla na szachowanym polu lub pozostawienie go pod szachem. Nie możemy grać w ten sposób, ponieważ królowie bardzo nie lubią sytuacji, w której są szachowani. Królowi nie wolno ani wejść pod szacha, ani pod nim pozostać. Gracz powinien więc uciec królem spod szacha, zbić figurę, która tego szacha daje, albo też postawić inną swoją figurę na linii szacha, aby go zablokować.

Wykonanie nieprawidłowego posunięcia często ma również miejsce w trakcie robienia roszady. Nie martw się: omówimy ją szczegółowo w dalszej części naszego artykułu.

Lista nieprawidłowych posunięć w szachach

Nieprawidłowe posunięcia królem

Jak wspomnieliśmy wcześniej, królowie zapominają czasami o swoich dobrych manierach, szczególnie podczas turniejów szachowych rozgrywanych szybkim tempem. Poniżej znajdują się najważniejsze nieprawidłowe posunięcia, które można wykonać królem:

ChessKid board setup with an example of a illegal move if the king tries to go on a square protected by an opponent's piece
W tej pozycji nie można przestawić króla na pole "h2", ponieważ jest ono kontrolowane przez bierkę przeciwnika - gońca z "b8".

ChessKid board setup with an example of a illegal move of not protecting the king when in check and playing another move
Białe nie będą mogły zagrać Wxb8+, choć wydaje się to świetnym pomysłem. Byłoby to nieprawidłowe posunięcie, ponieważ najpierw trzeba uratować króla z tarapatów.

ChessKid board with an example of an illegal move when the king tries to capture a protected enemy piece
W tej pozycji białe nie mogą uniknąć szacha, zbijając przebiegłego skoczka z "f2" – ma on przecież swojego ochroniarza, którym jest pionek na "e3"! To tak, jakby próbować powyjadać pyszne cukierki z szafki, obok której stoi mama i na nas patrzy!

Nieprawidłowe posunięcia pionem

Pionki to kowboje, którzy chodzą tylko do przodu, ale strzelają na skos. Mają też pewien specjalny przywilej, który polega na tym, że w swoim pierwszym ruchu mogą przesunąć się aż o dwa pola do przodu. Jeśli jednak pionek nie stoi już na swoim polu startowym, ruch o dwa pola będzie traktowany jako nieprawidłowy.

chessboard with a position demonstrating how a pawn can move only one square when it's not on its initial position
W tej pozycji pion "a3" nie stoi na swoim polu startowym (czyli "a2"), więc białe mogą go przesunąć tylko o jedno pole, tj. na "a4". Przejście o dwa pola do przodu na "a5" byłoby nieprawidłowym posunięciem.

Przeanalizujmy jeszcze raz powyższą pozycję. Białe mają na szachownicy dwa pionki, którymi mogą wykonać ruch o dwa pola do przodu. Czy potrafisz zgadnąć, które?

Jeśli pomyślałeś o pionkach stojących na polach "b2" oraz "g2", to masz całkowitą rację! Te dwa pionki stoją jeszcze na swoim polu startowym, dlatego mają możliwość ruchu o jedno albo o dwa pola do przodu.

Inaczej mówiąc, pionek "b2" może przejść albo na pole "b3" albo na pole "b4", natomiast pionek "g2" może przesunąć się na pola "g3" lub "g4." Wszystkie wymienione posunięcia są prawidłowe.

Chessboard demonstrating when pawns can go two squares on their initial position
Teraz możesz zobaczyć, które białe piony mają ten luksus, że mogą wybrać ruch albo o jedno albo o dwa pola do przodu. Ale szczęściarze!

Dodatkowo trzeba pamiętać o tym, że piony nie mogą zbijać figur, które stoją przed nimi (pionki biją na skos).

Chessboard demonstrating illegal and legal pawn captures
W tej pozycji biały pion z pola "d3" może zbić na skos tylko czarnego pionka z pola "c4". Zbicie skoczka, który stoi na polu "d4" byłoby nieprawidłowym posunięciem, które wpędziłoby nas w tarapaty.

Roszada

Roszada w szachach to bardzo ważna rzecz i trzeba dokładnie znać zasady, które jej dotyczą. Spójrzmy na przykłady nieprawidłowego wykonywania roszady:

Chessboard example of castling not possible when the king is in check
W tej pozycji nie można zrobić roszady, ponieważ biały król dostał szacha! Twój król nie byłby zbytnio zadowolony z takiego pomysłu.

an example with a chessboard position where the king has already moved and don't have the right to castle
Biały król wykonał ruch, dlatego w tej partii nie będzie już mógł wykonać roszady.

Chessboard example of castling not possible when the king goes over a square controlled by the opponent
To przykład sytuacji, w której biały król nie może zrobić roszady. Król nie może prześlizgnąć się przez pole "f1", ponieważ jest ono obserwowane przez wrogiego gońca.

I jeszcze jedno – roszady nigdy nie wolno wykonywać dwiema rękami! Najpierw przestawiamy króla, a dopiero potem (tą samą ręką) wieżę.

Inne nieprawidłowe posunięcia w szachach

W trakcie turniejów szachowych rozgrywanych na żywo trzeba uważać, by nie popełnić jeszcze kilku innych błędów.

Podczas partii turniejowej obowiązuje zasada "dotknięta - posunięta", tzn. trzeba wykonać posunięcie tą bierką, którą dotknęliśmy jako pierwszej. Jeśli dotkniesz gońca, a potem się rozmyślisz i zagrasz ruch skoczkiem, będzie to traktowane jako nieprawidłowe posunięcie.

Kolejny typowy błąd to wykonanie posunięcia jedną ręką i wciśnięcie zegara szachowego drugą. Zgodnie z zasadami, gracze muszą wykonywać posunięcia i wciskać zegar tą samą ręką.

a cartoon example of an illegal move where one hand is used for making a move and another to press the clock
Wykonanie ruchu jedną ręką i wciśnięcie zegara drugą jest traktowane jako nieprawidłowe posunięcie.

Pamiętaj również, że wszystkie posunięcia w danej partii powinny być wykonane tą samą ręką - nieważne, czy chodzi o roszadę, zbicie bierki przeciwnika, czy promocję piona na hetmana. Szachy na dwie ręce? To tak, jakby próbować jeść posiłek jednocześnie łyżką i widelcem!

cartoon illustration: illegal chess move with two hands.
Używanie dwóch rąk do wykonywania posunięć w szachach? Nie ma takiej opcji!

Różnica pomiędzy nieprawidłowym posunięciem a błędem

Czasami możesz się zastanawiać, czy nieprawidłowe posunięcie to to samo, co błąd. Otóż nie! Główna różnica polega na tym, że błędy w szachach to jak najbardziej prawidłowe posunięcia (zgodnie z zasadami gry w szachy), jednak często prowadzą do nieprzyjemnej, a nawet przegranej pozycji (zwłaszcza wtedy, gdy przeciwnikowi uda się taki błąd wykorzystać).

Nieprawidłowe posunięcia to z kolei ruchy, które łamią zasady gry w szachy. To tak, jakby próbować wcisnąć kwadratowy kołek w okrągły otwór.

Przeanalizujmy poniższą pozycję:

chessboard with position after Black has played 4. ...Ba6
Czarne zagrały właśnie 4. ...Ga6.

Zawodnik grający czarnymi rozwinął swojego gońca ruchem 4. …Ga6. W tej pozycji poważnym błędem białych byłby ruch 5.Sxe5.

Blunder move played by white capturing a protected pawn on e5
Zawodnik grający białymi właśnie popełnił poważny błąd.

Jest to jak najbardziej prawidłowy ruch, ale łagodnie mówiąc niezbyt mądry. I może sprawić, że białe będą miały poważne problemy. Jeśli przeciwnik wykorzysta okazję, pozycja białych będzie gorsza, a może nawet przegrywająca.

Z drugiej strony, w tej samej pozycji nieprawidłowym posunięciem byłaby na przykład krótka roszada białych (0-0). Takiego ruchu nie da się wykonać, grając na komputerze, ponieważ na stronie ChessKid nie da się wykonywać nieprawidłowych ruchów. Chodzi o to, że czarny goniec z “a6” pilnuje diagonali “a6-f1”, a jedna z zasad gry w szachy mówi, że nie wolno robić roszady, jeśli w trakcie jej wykonywania król musiałby przejść przez jedno z szachowanych pól.

example of a position where White would not be able to castle as the bishop guards the diagonal
W tej pozycji białe nie mogą zrobić krótkiej roszady (0-0), ponieważ czarny goniec z pola a6 obserwuje diagonalę "a6-f1".

Co zrobić, jeśli nieprawidłowe posunięcie wykona nasz przeciwnik?

Jeśli zauważysz, że Twój przeciwnik wykonał nieprawidłowe posunięcie, należy to zgłosić sędziemu. Jeśli grasz z zegarem szachowym, należy zatrzymać zegar (pauza) i podnieść rękę, by zawołać sędziego. To pozwoli Ci zaoszczędzić czas i grać fair. Czasami sędzia nie ma czasu podejść od razu, ponieważ jest zajęty innymi partiami, ale to nie szkodzi - trzymaj rękę w górze tak długo, aż sędzia przyjdzie.

chess kids during a tournament game, one of them calling the aribter
Co należy zrobić, gdy przeciwnik wykona nieprawidłowe posunięcie? Zawołać sędziego.

Jeśli zauważysz na szachownicy nieprawidłowe posunięcie, nie dotykaj żadnych bierek ani nie wykonuj żadnych innych ruchów. Pozwól przeciwnikowi zakończyć posunięcie (czyli poczekaj, aż wciśnie zegar), a następnie podnieś rękę tak, jak w szkole, gdy się zgłaszasz.

Innym nieprawidłowym posunięciem w szachach jest zbicie króla przeciwnika, który w poprzedniej turze dostał szacha, spod którego nie uciekł. Tak grać nie można. Zawołaj sędziego, który rozwiąże problem.

Jakie są konsekwencje nieprawidłowych posunięć? Ile nieprawidłowych posunięć można zrobić w trakcie jednej partii szachów?

Konsekwencje wykonywania nieprawidłowych posunięć mogą się różnić w zależności od rodzaju turnieju. Przed rozpoczęciem każdych zawodów należy uważnie słuchać sędziego, który powinien wyjaśnić wszystkim uczestnikom zasady obowiązujące na turnieju.

two kids with labels rules and regulations in front of a chessboard
Szachy, jak każda inna gra, ma swoje zasady i trzeba tych zasad przestrzegać.

W turniejach szachów szybkich (rapid) lub błyskawicznych (blitz) za nieprawidłowe posunięcie przeciwnika, które zostało poprawnie zgłoszone sędziemu, otrzymasz dodatkową jedną minutę do swojego czasu na zegarze. Taka dodatkowa minuta może zadecydować o losach partii, zwłaszcza wtedy, gdy liczy się każda sekunda.

Najczęściej w jednej partii można wykonać jedno nieprawidłowe posunięcie, natomiast drugie spowoduje natychmiastowe przegranie partii. Pamiętaj więc, żeby zadbać o to, by podczas rozgrywania partii szachowej przestrzegać wszystkich ustalonych zasad.

Podsumowanie

Teraz wiesz już, czym jest nieprawidłowe posunięcie w szachach, po czym je poznać, jak go unikać i co zrobić, gdy wykona je Twój przeciwnik. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomoże Ci uniknąć wykonywania nieprawidłowych posunięć w Twoich partiach i wprowadzi Cię na ścieżkę prawidłowej i strategicznej gry w szachy. Powodzenia w przyszłych szachowych turniejach!

Nieprawidłowe posunięcia w szachach - infografika

Poniższy obrazek, który można wydrukować, ma za zadanie pomóc Ci w zapamiętaniu najważniejszych informacji na temat nieprawidłowych posunięć w szachach.

illegal chess moves infographicWięcej przydatnych infografik znajdziesz na naszej stronie z zasobami.

Nieprawidłowe posunięcia w szachach- nagranie wideo

Zachęcamy Cię do obejrzenia krótkiego nagrania wideo na temat nieprawidłowych posunięć w szachach.