Çocuklar İçin Satranç Tarifi Ve Satranç Kuralları
Dünya çapında milyonlarca insan tarafından oynana bir oyun olan satranca hoş geldiniz! Bu makalede oynamayı öğrenmenize yardımcı olacağız.Hadi öğrenmeye başlayalım:
- Satranç Tahtası Nasıl Kurulur
- Satranç Taşları Nasıl Hareket Eder
- Özel Satranç Hamleleri Nasıl Gerçekleşir
- Satranç Oyunu Nasıl Sona Erer
- Kurallara Nasıl Odaklanılır
- Oyuna Nasıl Başlanır
- Oyun Nasıl Kaydedilir
- Satrançta Nasıl Kendinizi Geliştirirsiniz
Satranç Tahtası Nasıl Kurulur
İlk olarak oyuna başlayabilmeniz için tahtayı nasıl kuracağınızı bilmeniz önemlidir.
Taşların kurulumu oldukça önemlidir. Majör taşlar (kale ve vezir), minör taşlar (fil ve at) ve şah, tamamen bir satranç tahtasındaki son sırada yer alır.
Kale, köşeleri doldurur. Kalenin yanında bir at yerini alır. Atın yanındaki kareye fil gelir. Vezir her zaman kendi renginde olan yere geçer (beyaz vezir beyaz karede) ve şah, vezirin yanına geçer.
Sekiz piyonunuz, düz bir çizgi olacak şekilde bir sonraki satırı doldurur. Rakibinizin taşları, sizinkiyle aynı şekilde dizilir, hatta rakibinizin veziri de kendi renginde olur.
Oyuna başlamak için her zaman beyaz ilk hamleyi yapar.
Herhangi bir piyonun hamle yapması mümkündür ama en güçlü başlangıç hareketleri, ortanın yanlarındaki piyonlardır çünkü bu sayede tahtanın ortası kontrol edilir. Buna ek olarak bir at da ilk hareketi gerçekleştirebilir. Diğer taşlar diğer piyonlardan oluşan hat sebebiyle henüz hareket edemez. Açılış hamleleri üzerinde konuşmaya başlamadan önce hadi her bir taşı ve nasıl hareket edebildiğini öğrenelim.
Satranç Taşları Nasıl Hareket Eder
Satranç taşlarını öğrenmek son derece önemlidir. Hadi her birinin nasıl hareket ettiğini de öğrenelim:
Şah
Şah en önemli taştır çünkü bu, saldırı altında kaldığında ve güvenliğe çekilemediğinde oyunu kaybetmiş sayılırsınız. Buna şah mat denir ve oyun sonucuna bu şekilde karar verilir.
Şah, bir seferde yalnızca bir kare hareket edebilir.
Şahınız, rakibin şahınıza yapacağı bir şah hamlesiyle tehlikeye sokulursa bu tehlikeyi ortadan kaldırmanız zorunludur. Şah, herhangi bir doğrultuda bir kare ilerleyebilir (sadece rok yapma sırasında iki kare ilerler ve bu da aşağıda bir özel hareket olarak açıklanmıştır), ama bu, şah çekme veya düşman şahının yanına hareket etme şeklinde bir hamle gerçekleştiremez. Düşman şahı dışındaki herhangi bir taşı yiyebilir. Zayıflıkları nedeniyle şah, oyun sonuna kadar çok nadiren herhangi bir aktif rolde oynar.
Vezir
Vezir en güçlü taştır çünkü herhangi bir düz doğrultuda hareket edebilir: dikey, yatay veya çapraz. Ayrıca herhangi bir sayıda kare ilerlemesi de mümkündür.
Vezir, merkezden 27 kareyi kontrol edebilir.
Başlangıçta sadece bir vezirle başlıyor olsanız da, bir piyonun terfi etmesi durumunda bir başka vezir elde edebilirsiniz (aşağıdan özel hareketlere göz atın). Vezir, bir kale ve fil bir arada değerlendirildiğinde bile biraz daha güçlü olduğu için, veziri rakibin veziri dışındaki herhangi bir taş için kaybetmek pek de iyi bir fikir sayılmayacaktır.
Kale
İki kaleniz olur kaleler; her biri, bir kenar karede başlar. Boş yol boyunca dikey veya yatay olarak istenen herhangi bir kareye ilerleyebilir.
Kale, merkezden 14 kareyi kontrol edecektir.
Şahla, rok yapma adı verilen bir özel hareket gerçekleştirir. Majör bir parça olan kale, filden veya attan daha güçlüdür. Kaleler, pek çok kareyi kontrol edebildikleri ve piyonlar tarafından engellenmedikleri oyun sonunda oldukça güçlü olurlar.
Fil
Bunda da iki tane fil ile başlarsınız, biri beyaz karede, diğeri siyah karede olur. Bir kalede olacağı şekilde filde de boş olan kareler boyunca ilerleme mümkündür ama bu sefer çapraz şekilde bu gerçekleştirilebilir.
Fil, merkezden 13 kareyi kontrol edecektir.
Her zaman aynı renk üzerinde kalacağı için tahta üzerindeki karelerin yalnızca yarısına erişim sahibi olacaktır.
At
Diğer taşların aksine, at aynı anda iki doğrultuda hareket eder. Bu sağı solu belli olmaz taş, "L" şeklinde bir hareket gerçekleştirir (bir doğrultuda iki kare ve sonrasında farklı bir doğrultuda bir kare).
Kendi karesinden at, sekiz kareye kadar alan kontrol edebilir.
Panelin ortasından tehlikeli bir şekilde pek çok kareye saldırı düzenleyebilir ve çatal olarak adlandırılan bir taktiğe çok uygundur. Minör bir taş olsa da at, tahta taşlarla dolu ve sıkışık iken yani oyun henüz "kapalı" iken kullanışlı olabilir çünkü sadece bu taşta herhangi bir başka taşın üzerinden atlama kabiliyeti mevcuttur.
Piyon
Her oyuncu, sekiz piyon ile oyuna başlar, bunların her birisi, diğer taşların önünde bulunan bir hatta dizili olarak yerlerini alır.
Oyun toplamda 16 piyonla başlar, sekiz tanesi beyaz, sekiz tanesi beyaz olacak şekilde.
Piyon son seviyeye yükselene ve böylece terfi kazanana kadar, çoğu durumda en zayıf taş olacaktır ama düşman taşlarını bloklamada değerli olabilir. Diğer taşların aksine, piyon, bir başka düşman taşını yeme durumu dışında yalnızca düz ilerleyebilir ve düşman taşını yerken çapraz bir şekilde sola veya sağa doğru ilerler. İlk hareketinde bir veya iki kare ileri gidebilir ve sonrasında yalnızca bir kare ileri gidebilir. Piyonun an pasan yakalama (geçerken yakalama) şeklinde bir şaşırtıcı hareketi mevcuttur (aşağıda özel hareketler içerisinde açıklanmıştır).
Özel Satranç Hareketleri
Satrancın sıra dışı hareketleri mevcut mu? Elbette! Bir oyunda üç özel hareket meydana gelebilir:
Rok yapma
Normalde bir seferde yalnızca bir taşı hareket ettirebilirsiniz. Ancak, rok yapma içerisinde iki taş aynı anda hareket ettirilir: henüz hareket ettirilmemiş halde ise şahınız ve bir kale.
Rok yapmanın iki türü mevcuttur: kısa (şah tarafında) ve uzun (vezir tarafında).
Şah, yatay olarak iki kare hareket eder—şah tarafına doğru veya vezir tarafına doğru—ve kale, diğer tarafına şahın bitişiğindeki kareye ilerler. Şah, rok yapma öncesi veya sonrasında şah çekilmiş halde olamaz ve şah çekme sırasında bu hareketi yapamaz.
An Pasan (geçerken yakalama)
Bir düşman piyonunun iki kare ilerlemesi ve sizin piyonunuzun yanına gelmesi durumunda, sizin piyonunuz bir sonraki hamlenizde (ama sonrasında değil) karşıdaki sadece bir kare ilerlemiş gibi bu piyonu yiyebilir. Bu an pasan yakalaması olarak bilinir, bu özel hareket, düşman piyonunun hareketinin hemen sonrasında yapılmazsa kaybolur.
"An pasan", Fransızcadan türemiş bir terim olup "geçerken" anlamına gelir.
Terfi
Bir piyonun tahtanın diğer ucuna ulaşması sonrasında bunu şah dışındaki herhangi bir taşa dönüştürebilirsiniz. Vezirin en güçlü taş olduğunu unutmayın.
Böyle bir piyon file, ata, kaleye veya vezire dönüştürülebilir.
Vezir tipik olarak bir piyon terfi ettiğinde tercih edilir ama tahtadaki pozisyona bağlı olarak bir başka taşın daha da kıymetli olduğu bir durum mevcut olabilir (örneğin bir çatal hareketiyle avantaj kazanmak için at). Birden fazla şah edinebilirsiniz.
Satranç Oyunu Nasıl Sona Erer
Şah Mat
Oyunu yenmek, bir oyuncunun diğerini şah mat yapması ile gerçekleşir. Şah mat sıra kendinde olan bir oyuncunun şah çekilmiş halde olması ve şahı bu durumdan kurtaracak hareketi yapamıyor olmasıdır.
Beyazın veziri siyah şahı tehdit etmektedir ve şahın bundan kurtulması mümkün olmamıştır.
Oyun bitmiştir! 
Oyun ayrıca bir oyuncunun teslim olması halinde de sona erebilir. 
Hepimiz kazanmak istiyor olsak da, umutsuz bir pozisyondan oyun oynamak yıpratıcı ve heves kırıcı olabilmektedir. Deneyimli hale geldiğinizde böylesi bir durumda teslim olup yeniden bir oyun başlatmak en iyisi olacaktır, ama oyunun ilk birkaç yılı sırasında rakibiniz oynamayı bilmiyor olabileceğinden veya büyük bir hata yapabileceğinden oyunun sonuna kadar oynamanız daha mantıklıdır.
Berabere kalma
Oyun her zaman bir kazanma veya kaybetme ile sonuçlanmaz. Aynı zamanda berabere kalma (berabere) olarak da sonuçlanabilir ve bu durumda taraflardan herhangi biri kazanmış olmaz. Her iki oyuncu birlikte berabere kalma üzerine anlaşabilir, ayrıca oyun pata düştüğünde—sıradaki elde bir oyuncunun geçerli bir hareket yapamaması ve şaha düşmüş halde de olmaması gerçekleştiğinde de—berabere kalma gerçekleşir.
Ayrıca berabere kalma durumu, oyuncuların hiçbirinin rakibini şah mat yapmaya yetecek kadar taşa sahip olmaması durumunda da meydana gelir, veya üç katlı tekrar denen bir olayın olması halinde de (aynı pozisyon, aynı oyuncu tarafından üç defa tekrarlanırsa) veya 50 hareket kuralı karşılanırsa da (her bir oyuncu tarafından yapılmış bulunan son 50 hareket bir taş yeme veya bir piyon ilerlemesi hareketi ile sonuçlanmazsa) meydana gelir.
Kurallara Nasıl Odaklanılır
Hareket Etme İle İlgili Kurallar
Kaç satranç kuralı vardır? Neredeyse 300—ama yalnızca üçte biri oyunun kendisiyle ilgilidir (çoğu turnuva oyunuyla ve diğer detaylarla ilgilidir). Oynamaya başladığınızda taşları hareket etme ile ilgili yukarıda açıklanan kurallara odaklanın (zaten pek çok kuralı biliyorsunuz).
Dokunduğunu Hareket Ettirme ve Taş Yeme Kuralları
Bir oyun sırasında siz ve rakibiniz, hareketleri gerçekleştirirken sırayla ilerlersiniz. Bilmeniz gereken önemli bir kural “dokunduğunu hareket ettir” kuralıdır, bu kurala göre oyuncunun bir taşa dokunması halinde, bu taşın geçerli bir hareket olanağı mevcutsa bu taşı oynatması gerekir (bu çevrim içi satrançta geçerli değildir). Bir taşı hareket ettirip rakibin taşının olduğu bir kareyi ele geçirdiğinizde bunu ele geçirmiş olursunuz. Ele geçirmek, rakibin taşını tahtadan kaldırıp yerine sizin taşınızı oturtmak olacaktır.
Satranç Oyununa Nasıl Başlanır
Açılış Hamleleri
Zaten pek çok önemli kuralı biliyor olsanız da satranç stratejisini de biliyor olmanız gerekmektedir. İlk hamleler açılış hamleleri veya açılış olarak bilinir.
Satrançta açılışın hedefleri.
Oyunun bu kısmında, tahtanın bir kısmını kontrol etmeyle başlamak istersiniz ve merkezi kontrol etmek çok önemlidir. Bu zaman dilimi içerisinde şahınızı koruma altında tutun ve rakibinizin taşlarını ele geçirme veya bunları tehlike altına sokmanın yollarını gözetin.
Yeni Başlayanlar İçin Satranç Stratejisi
Öncelikle, piyonların hareketlerini minimum seviyede tutun—sadece merkezi kontrol altında tutmaya yetecek kadar olsun. Diğer taşları geliştirin ve bunların hareket kabiliyetlerini iyileştirin. Burada iyi bir strateji, aynı taşı açılışta iki defa hareket ettirmemek ve bu sayede birden fazla taşı başlangıçta geliştirmenizi sağlamanız olacaktır. Çok fazla sayıda hareket yapmanız öncesinde şahı güvende tutmak için rok yapma olanaklarını da göz önünde bulundurmalısınız.
İlk Hamleler
Bir başlangıç oyuncusu için çoğunlukla ilk hamle, şah veya vezirin önündeki piyonu ilerletme şeklindedir. Bu hareket, tahtanın merkezdeki karelerini kontrol etmeye yardımcı olacaktır. Veziri hareket ettirmek için herhangi bir eylem gerekmez çünkü bu taş, başlangıçtaki piyon hattının üzerinden atlayabilir.
Başarılı bir başlangıç sonrasında Beyaz tarafın taşlarının pozisyonları.
İlerlemelerinizi gerçekleştirdikçe taşlarınızın korunaklı halde olduğundan emin olun ve taşlarınızı bir arada çalışacakları şekilde nasıl yerleştirebileceğinizin yollarına bakın. Rakibiniz hareket ettiğinde bu hareketi neden seçtiğini anlamayı ve bu hareketin sizin taşlarınızı, özellikle de şahınızın nasıl etkileyeceğini anlamaya çabalayın. (Benim favori açılış hamlem e4. Bu ne demek oluyor? Sonrasında satranç notasyonu/işaretleri hakkında okuyun.)
Bir Satranç Oyunu Nasıl Kaydedilir
Kareleri Belirtmek
Satrançta gelişmenizi sağlamak için oyunlarınızı kaydedin, bunları yeniden oynatın ve hem sizin hem de rakibinizin yaptığı hareketleri değerlendirin. Bu makalenin başlangıcındaki satranç tahtası diyagramı, parçaları nasıl yerleştirmeniz gerektiğini gösterir. Önümüzdeki diyagrama da bakarsanız her bir karenin bir harf ve rakamla belirtildiğini göreceksiniz. Örneğin, Beyaz'ın pozisyonu, sol alt köşe, a1 iken sağ üst köşe h8 olarak adlandırılır.
Satranç tahtasında 64 kare vardır ve her birisinin bir rakam ve bir sayıdan oluşan isimlendirmesi vardır.
Hareketleri Kaydetmek
Hareketleri kaydetmede taşlar büyük harflerle belirtilir: R (kale), N (at), B (fil), Q (vezir) ve K (şah). Piyonlar bir harfle belirtilmez, bunun yerine ilerledikleri kare ile adlandırılırlar, örneğin açılış hareketi için e4 gibi. Beyaz için bir başka erken hareket, Nf3 (taşın adı ve ilerlediği kare). Yukarıdaki satranç tahtasını kullanarak bu hareketin nasıl olabileceğini görebiliyor musunuz?
Özel İşaretler
Bir taşın bir rakip taşını yemesi durumunda bu hareket, taşın ilk harfi ve sonrasında x ve sonrasında yakalamanın gerçekleştiği kare kaydedilir, örneğin Rxf5. İstisna: bir piyonun taş yemesi durumunda, sadece ilgili sütunlar kaydedilir. e-sütununda bulunan ve yanındaki rakip taşını yiyen bir piyon exf olarak ifade edilir. Rok yapmanın da kendine göre işareti vardır: o-o işareti, şahın şah tarafına yakın rok yaptığına, o-o-o işareti ise vezir tarafına rok yaptığı anlamına gelir. Satranç işaretlerindeki iki önemli karakterden + şah yapma ve # şah mat olma anlamına gelir. Artık basitçe temel olarak cebirsel satranç işaretlerini öğrenmiş oldunuz. Birkaç başka işaret de kullanılır ama burada belirtilenler sizin başlangıç yapmanıza yeterli olacaktır.
Satrançta Nasıl Kendinizi Geliştirirsiniz
Bunda daha iyi hale gelmenin en iyi yolu, düzenli olarak oynamaktır. Kaybettiğinizde endişelenmeyin. Oyunu anlamayla daha fazla ilgili olun. Ayrıca sizden daha deneyimlilerle oynamak suretiyle de daha iyi hale gelebilirsiniz—karşınızdakinin oyunlarından öğrenin ve oyun bittiğinde sorular sorun. Becerilerinizi geliştirdikçe, ChessKid.com üzerinden videolar izlemek, dersler çalışmaları yapmak ve bulmacalar pratiği yapmak suretiyle (bulmacalar eğlencelidir ve size taktikler öğretir)—ve sabırlı olarak daha fazlasını öğrenebilirsiniz. Her başarılı satranç oyuncusu bir zamanlar başlangıç seviyesinde idi.
Son Düşünceler
Oynamaya hazırsınız. Heyecanlı mısınız? 
Siz ve rakibiniz, sırayla hamleler yaparsınız.
Her bir oyun boyunca şahınızı korumayı unutmayın. Şahınıza karşı şah çekildiğinde şahı üç yoldan birini kullanarak bu durumdan uzaklaştırmanız gerekecektir:
- Saldıran taşı ele geçirerek (iki taşla şah çekilmediyse).
- Şahı saldırıda olmayan bir kareye taşıyarak (şah çekildiğinde rok yapmaya izin verilmez).
- Saldıran taş ve şahınız arasına bir taş koymak suretiyle tehdidi kesintiye uğratarak.
Son olarak da bu oyunda hakemler nerede? Futbol, voleybol ve softbolun aksine, kuralları uygulamada hakeme veya oyunu yöneten bir görevliye kuralları uygulamada dayanamazsınız. Satrancın uluslararası yasalarından birisi, "oyuncular, satranç oyununun itibarını sarsacak herhangi bir eyleme girişmemelidir" şeklinde olan yasadır. Satranç kurallarını takip etmeniz ve etik davranmanız önemlidir.
Artık temel şeyleri biliyorsunuz ve başlamaya hazırsınız.
Oynayıp deneyim edindikçe etkileşimli dersleri ve diğer eğitimsel makaleleri gözden geçirin ve videolar ve materyaller için ChessKid.com adresine göz atın.